اصول و مبانی مورد نیاز برای تفسیر قرآن
شخص مفسر قرآن باید آگاه و مسلط به تمامی اصول و مبانی علم تفسیر باشد.
مقدمه
شخص مفسر قرآن باید آگاه و مسلط به تمامی اصول و مبانی علم تفسیر باشد. به احتمال زیاد با این موضوع آشنایی دارید و آن را پذیرفته اید که کسب هر درجه ی علمی نیازمند تحصیل علوم مرتبط با آن است. بنابراین، نایل شدن به درجه ی مفسر قرآن نیز همانند سایر حوزه های دانش بشری، نیازمند کسب مهارت و تجربه ی کافی در علوم مخصوص به خود می باشد.
علم تفسیر در قرآن
علوم مورد نیاز برای تفسیر آیات قرآن
جهت نایل شدن به درجه و جایگاه مفسری قرآن، عالم دینی باید تسلط کامل به علوم ادبی، علوم حدیث و علوم فقهی داشته و از علوم موهبتی نیز برخوردار باشد. در ادامه، به بررسی علوم مذکور و نقش آن ها در درک و تفسیر آیات قرآن خواهیم پرداخت.
علوم ادبی در تفسیر
علوم ادبی شامل شناخت لغات، صرف و نحو جملات و شناخت ناسخ و منسوخ می باشد. قرآن مجید به عنوان کامل ترین کتاب آسمانی نازل شده برای هدایت انسان، از انسجام بسیار بالا و فوق العاده ای برخوردار می باشد و قرار گرفتن لغات و جملات در کنار یکدیگر در سراسر آ« به هیچ وجه به صورت تصادفی نیست. بنابراین، مفسر با علم و احاطه ی کامل خود نسبت به علوم ادبی، ساختار الفاظ را شناخته و معانی آن را در ترکیب با لغات دیگر شناسایی می کند. این موضوع سبب می شود تا مفسر بتواند معانی عمیق و نکات ارزشمند موجود در آیات قرآن مجید را به اقتضای حال، شرایط فکری و ظرفیت عقلی عموم مخاطبان کشف و بیان کند.
علوم حدیث
آگاه بودن مفسر از علوم حدیث، در حکم مقدمه ای است تا در ادامه بتواند به درک عمیقی از آیات دست یابد. می توان چنین ادعا کرد که علم تفسیر ارتباط تنگاتنگی با علوم روایات و حدیث دارد. با توجه به وجود برخی روایات جعلی بیان شده از قول پیامبر (ص) و امامان (ع)، کسب مهارت در تشخیص آن ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مفسر می بایست توانایی ایجاد ارتباط میان روایات و آیات را داشته باشد. چرا که فهم بهتر معانی برخی از آیات با بهره گرفتن از روایات معتبر سهل تر است.
کتاب های تفسیر المیزان
علوم فقه و کلام
با توجه به این که بخش قابل توجهی از آیات قرآن را احکام و اصول دینی تشکیل داده، آگاهی مفسر از این علوم جهت بیان درست آن ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
علوم موهبتی مفسر
علوم موهبتی در حقیقت همان علوم شهودی بوده که در برخی از جنبه ها نسبت به سایر علوم تفاوت دارد. شخص مفسر، این علم را از طریق عمل به دستورات الهی کسب می کند. خداوند این علم را به انسان های پاکدامن عطا می کند.
نگاهی به کتاب تفسیر المیزان از جنبه ی اصول و مبانی به کار رفته در آن
مجموعه ی کتب تفسیر المیزان توسط دانشمند فقید و آزاداندیش، اندیشمند عالی مقام تاریخ اسلام، علامه طباطبایی نگارش و جمع آوری شده است. علامه طباطبایی از دوران کودکی تحت تعلیم علوم ادبی و ادبیات عرب بوده است. علامه پس از سال ها ممارست و ریاضت، به علوم متعدد فقهی و احادیث تسلط یافت و توانست به درجه ی مفسری و مقام تفسیر قرآن کریم نایل گردد. کتاب تفسیر المیزان معتبرترین منبع تفسیری مسلمانان و مرجع اهل سنت و شیعه در سراسر تاریخ اسلام به شمار می رود. وبسایت انتشارات پرنیان اندیش با ویراستاری تازه و چاپی متفاوت اقدام به تهیه و عرضه ی این کتب در قالب کتاب های الکترونیکی نموده و به همراه کتاب صوتی و همچنین نسخه ی چاپی فیزیکی اثر، به علاقه مندان و تشنگان آگاهی تقدیم نموده است. کتاب های الکترونیکی عرضه شده در فروشگاه اینترنتی وبگاه نشر پرنیان اندیش به آسانی در انواع دستگاه های الکترونیکی شامل گوشی های موبایل تلفن همراه، لپ تاپ، رایانه های شخصی، دستگاه های کتابخوان و تبلت قابل استفاده می باشد. سهولت دسترسی به این نوع کتاب ها یکی از بزرگترین ویژگی های آن به شمار می رود که در دنیای جدید، دریچه های جدیدی از علم و آگاهی را به روی پژهشگران و اهل مطالعه می گشاید.
علامه سید محمد حسین قاضی طباطبایی تبریزی (زاده ۱۲۸۱ تبریز - درگذشته ۲۴ آبان ۱۳۶۰ قم) معروف به علامه طباطبایی، روحانی سرشناس، فیلسوف عظیم الشأن و نویسنده ی پرتلاش و ژرف اندیش ایرانی، از مراجع تقلید بزرگ شیعه و از مدرسان صاحب نام حوزه علمیه قم به شمار می‌آمد. دوره ی کودکی و نوجوانی وی در تبریز سپری شد. در پنج سالگی مادر و در نه سالگی پدر خود را از دست داد. وصی پدرش، او و تنها برادرش محمد حسن الهی طباطبایی را برای تحصیل به مکتب فرستاد. تحصیلات ابتدایی شامل قرآن و کتب ادب پارسی را فرا گرفت، سپس به تحصیل علوم دینی پرداخت.
علاوه بر آموختن ادبیات، زیر نظر میرزا علینقی خطاط به یادگیری فنون خوشنویسی پرداخت. تحصیلات ابتدایی نتوانست به ذوق سرشار و علاقه ی وافر او پاسخ گوید، بنابراین به مدرسه ی طالبیه تبریز رفت و به فراگیری ادبیات عرب، علوم نقلی، فقه و اصول پرداخت و به مطالعه در زمینه های گوناگون دانش اسلامی سرگرم شد. خود از دوران تحصیل چنین یاد می کند: «در اوایل تحصیل که به صرف و نحو اشتغال داشتم، علاقه ی زیادی به ادامه تحصیل نداشتم و از این رو هر چه می خواندم، نمی فهمیدم و چهار سال به همین نحو گذراندم. پس از آن یک باره عنایت خدایی دامنگیرم شده، عوضم کرد و در خود یک نوع شیفتگی و بی تابی نسبت به تحصیل کمال، حس نمودم. به طوری که از همان روز تا پایان ایام تحصیل که تقریباً هفده سال طول کشید، هرگز نسبت به تعلیم و تفکر درک خستگی و دلسردی نکردم و زشت و زیبای جهان را فراموش نموده و تلخ و شیرین حوادث، برابر می پنداشتم. بساط معاشرت غیر اهل علم را به کلی برچیدم. در خورد و خواب و لوازم دیگر زندگی، به حداقل ضروری قناعت نموده و باقی را به مطالعه می پرداختم. بسیار می شد به ویژه در بهار و تابستان که شب را تا طلوع آفتاب با مطالعه می گذراندم و همیشه درس فردا را شب پیش مطالعه می کردم و اگر اشکالی پیش می آمد با هر خودکشی بود حل می نمودم و وقتی که به درس حضور می یافتم، از آن چه استاد می گفت قبلاً روشن بودم و هرگز اشکال و اشتباه درس را پیش استاد نبردم.»
او همچنین همراه برادرش به نجف رفت و ده سال نیز در نجف به تحصیل علوم دینی مشغول شد. در این دوره، علوم ریاضی را نزد سید ابوالقاسم موسوی خوانساری نوه ی سید ابوالقاسم خوانساری و فقه و اصول را نزد استادانی نظیر محمد حسین نائینی و محمد حسین غروی اصفهانی فرا گرفت. استاد وی در فلسفه، حکیم متأله، سید حسین بادکوبه ای بود. همچنین معارف الهیه، تفسیر قرآن به قرآن، حکمت و فلسفه، عرفان، اخلاق و فقه الحدیث را نزد سید علی قاضی طباطبایی آموخت. او در مدتی که در نجف مشغول تحصیل بود، به علت تنگی معیشت و نرسیدن مقرری که از ملک زراعیشان در تبریز به دست می آمد، مجبور به بازگشت به ایران شد و مدت ده سال پس از آن را در روستای شادآباد تبریز به پیشه ی زراعت و کشاورزی روزگار گذراند.
درباره ی این دوره از حیات پربار این استاد بزرگ دین و علوم اسلامی، فرزندش سید عبدالباقی طباطبایی چنین می گوید: «خوب به یاد دارم که پدرم دائماً و در تمام طول سال مشغول فعالیت بود و کار کردن ایشان در فصل سرما حین ریزش باران و برف های موسمی، در حالی که چتر به دست گرفته یا پوستین به دوش داشتند، امری عادی تلقی می گردید.
عدم ابهام و اغلاق در مفاهیم آیات و منشاء اختلافات
در میان همه ی آیات قرآن (که بیش از چند هزار آیه است) ، حتی یک آیه نمی یابیم که در مفهومش اغلاق و تعقیدی باشد، به طوری که ذهن خواننده در فهم معنای آن دچار حیرت و سرگردانی شود، و چه طور چنین نباشد و حال آن که قرآن فصیح ترین کلام عرب است، و ابتدایی ترین شرط فصاحت این است که اغلاق و تعقید نداشته باشد، و حتی آن آیاتی هم که جزء متشابهات قرآن به شمار می آیند، مانند آیات نسخ شده و امثال آن، در مفهومش غایت وضوح و روشنی را دارد و تشابهش به خاطر این است که مراد از آن را نمی دانیم، نه این که معنای ظاهرش نامعلوم باشد. پس این اختلاف از ناحیه ی معنای کلمات پیدا نشده، بلکه همه ی آن ها از اختلاف در مصداق کلمات پیدا شده و هر مذهب و مسلکی کلمات و جملات قرآن را به مصداقی حمل کرده اند، که آن دیگری قبول ندارد؛ این از مدلول تصوری و تصدیقی کلمه، چیزی فهمیده و آن دیگری چیزی دیگر.
علت سبقت معانی مادی کلمات وضع شده به ذهن
توضیح این که انس و عادت (همان طوری که گفته شده) باعث می شود که ذهن آدمی در هنگام شنیدن یک کلمه و یا یک جمله، به معنای مادی آن سبقت جوید و قبل از هر معنای دیگر، آن معنای مادی و یا لواحق آن به ذهن در آید، و ما انسان ها از آن جایی که بدن هایمان و قوای بدنی مان، مادام که در این دنیای مادی هستیم در ماده غوطه ور است، و سر و کارش همه با ماده است، لذا مثلا اگر لفظ حیات، و علم، و قدرت، و سمع، و بصر، و کلام، و اراده، و رضا، و غضب، و خلق، و امر، و امثال آن را می شنویم، فورا معنای مادی این ها به ذهن ما در می آید، همان معنایی که از این کلمات در خود سراغ داریم. و همچنین وقتی کلمات آسمان، و زمین، و لوح، و قلم، و عرش، و کرسی، و فرشته، و بال فرشته، و شیطان، و لشگریان او، از پیاده نظام، و سواره نظامش را می شنویم، مصادیق طبیعی و مادی آن به ذهن ما سبقت می جوید، و قبل از هر معنای دیگری داخل در فهم ما می شود.
دیدگاه خود را بنویسید