نگاه تاریخی به تفسیر قرآن
با توجه به ماهیت متن قرآن کریم، نیاز به تفسیر آن از زمان نزول این کتاب آسمانی همواره وجود داشته و ضرورت آن احساس می شود.
مفهوم شناسی واژه ی تفسیر
همان گونه که شاید کم و بیش مطلع باشید، تفسیر از علوم مرتبط با مباحث حوزه ی قرآن پژوهی به شمار می رود. این مطلب به این معنی است که علت پیدایش این علم، وجود ضرورت و نیاز به درک عمیق آیات و روایات قرآن کریم بوده است. از منظر مفهوم شناسی، تفسیر دارای دو معنی می باشد:
1- برخی متخصصین معتقدند این واژه برگرفته از ریشه ی فسر بوده که به معنی تبیین و توضیح مطلبی نامفهوم است. در حقیقت، واژه ی تفسیر شکل اغراق آمیزی از واژه ی فسر بوده و به معنای آشکارسازی مفهوم مطلبی است که همراه با تعقل، سعی و اجتهاد باشد.
2- برخی دیگر نیز معتقدند که این واژه مشتق از کلمه ی سفر می باشد. بنابراین، به معنای کشف کردن و آشکار سازی معنای عمیق موجود در یک مطلب یا قول است.
با توجه به معانی ذکر شده ی پیشین، می توان چنین ادعا کرد که تفسیر قرآن، مجموعه ای از هر دو تعریف می باشد. چرا که علمای دین برای تفسیر این کتاب آسمانی، همزمان از تعقل و اجتهاد بهره برده و در نهایت موفق به استخراج معانی عمیق آیات می شوند.
منابع تفسیری قرآن
نگاهی به تاریخ تفسیر قرآن
ابلاغ فرمان های الهی در آیات و روایات به صورت جامع و مدون صورت گرفته است. برای همین منظور، نیاز به شخصی عالم به امور الهی برای بیان روشن آیات، یکی از نیازهای اساسی مسلمانان به شمار می رود. در طول تاریخ، مفسرانی چون پیامبر و امامان، همواره تلاش کرده اند تا با آشکارسازی مفاهیم عمیق آیات، انسان ها را در مسیر درست آفرینش قرار دهند. در عین حال، وجود دشمنان مشرک، کفار، نا آگاهان و مغرضان سبب می شده تا مفاهیم تفسیر شده نتواند به شکل درستی به نسل های بعد انتقال پیدا کند. با توجه به پیوند عمیق منابع تفسیری با اعتقادات انسان ها، اطمینان از اعتبار مطالب بیان شده در آن ها از اهمیت بسزایی برخوردار است.
کتاب های تفسیر المیزان
منابع تفسیری قرآن در چند دهه ی گذشته
با توجه به نیاز همیشگی انسان ها به برخورداری از مفاهیم الهی، همواره جمع آوری و نگارش کتب تفسیری از اولویت های علمای دینی بوده است. یکی از علمای دینی که در این زمینه اهتمام ویژه ای داشته است، علامه ی فقید سید محمد حسین طباطبایی بوده است. علامه طباطبایی از دوران کودکی تحت تعلیم علوم دینی، فقهی و ادبیات عرب قرار گرفت. همین موضوع سبب رشد عقلانی و اجتهادی در وی گردید. کتب تفسیر المیزان توسط این عالم اندیشمند، عارف و فیلسوف برجسته ی تاریخ اسلام تدوین و نگارش شد و اکنون با ویرایشی تازه توسط وبگاه انتشارات پرنیان اندیش در اختیار مشتاقان علوم قرآنی قرار دارد. این کتب در بردارنده ی مفاهیم عمیقی از آیات و روایات قرآن کریم می باشد که با تمسک به نگاه اجتهادی و دانش این مرد بزرگ این نگارش یافته است.
کلام آخر
صرف نظر از اهمیت این کتاب در سراسر تاریخ اسلام، یکی از مواردی که سبب افزایش علاقه ی افراد به مطالعه و کتابخوانی می شود، دسترسی آسان و بدون محدودیت به مطالعه ی انواع کتب می باشد. در همین راستا و به منظور سهولت دسترسی خوانندگان علاقه مند به کتاب های معتبر آموزشی و دینی، وبسایت نشر پرنیان اندیش در فروش کتاب های الکترونیکی به همراه کتاب صوتی در کنار نسخه ی چاپی و فیزیکی تلاش جدی به کار برده است. سهولت استفاده از این کتاب ها توسط انواع دستگاه های الکترونیکی نظیر تبلت، کتابخوان، گوشی های موبایل تلفن همراه، لپ تاپ و رایانه ی شخصی سبب شده تا مشکلاتی مانند سختی حمل و نقل و محدودیت های زمانی به خوبی برطرف شود.
علامه سید محمد حسین قاضی طباطبایی تبریزی (زاده ۱۲۸۱ تبریز - درگذشته ۲۴ آبان ۱۳۶۰ قم) معروف به علامه طباطبایی، روحانی سرشناس، فیلسوف عظیم الشأن و نویسنده ی پرتلاش و ژرف اندیش ایرانی، از مراجع تقلید بزرگ شیعه و از مدرسان صاحب نام حوزه علمیه قم به شمار می‌آمد. دوره ی کودکی و نوجوانی وی در تبریز سپری شد. در پنج سالگی مادر و در نه سالگی پدر خود را از دست داد. وصی پدرش، او و تنها برادرش محمد حسن الهی طباطبایی را برای تحصیل به مکتب فرستاد. تحصیلات ابتدایی شامل قرآن و کتب ادب پارسی را فرا گرفت، سپس به تحصیل علوم دینی پرداخت.
علاوه بر آموختن ادبیات، زیر نظر میرزا علینقی خطاط به یادگیری فنون خوشنویسی پرداخت. تحصیلات ابتدایی نتوانست به ذوق سرشار و علاقه ی وافر او پاسخ گوید، بنابراین به مدرسه ی طالبیه تبریز رفت و به فراگیری ادبیات عرب، علوم نقلی، فقه و اصول پرداخت و به مطالعه در زمینه های گوناگون دانش اسلامی سرگرم شد. خود از دوران تحصیل چنین یاد می کند: «در اوایل تحصیل که به صرف و نحو اشتغال داشتم، علاقه ی زیادی به ادامه تحصیل نداشتم و از این رو هر چه می خواندم، نمی فهمیدم و چهار سال به همین نحو گذراندم. پس از آن یک باره عنایت خدایی دامنگیرم شده، عوضم کرد و در خود یک نوع شیفتگی و بی تابی نسبت به تحصیل کمال، حس نمودم. به طوری که از همان روز تا پایان ایام تحصیل که تقریباً هفده سال طول کشید، هرگز نسبت به تعلیم و تفکر درک خستگی و دلسردی نکردم و زشت و زیبای جهان را فراموش نموده و تلخ و شیرین حوادث، برابر می پنداشتم. بساط معاشرت غیر اهل علم را به کلی برچیدم. در خورد و خواب و لوازم دیگر زندگی، به حداقل ضروری قناعت نموده و باقی را به مطالعه می پرداختم. بسیار می شد به ویژه در بهار و تابستان که شب را تا طلوع آفتاب با مطالعه می گذراندم و همیشه درس فردا را شب پیش مطالعه می کردم و اگر اشکالی پیش می آمد با هر خودکشی بود حل می نمودم و وقتی که به درس حضور می یافتم، از آن چه استاد می گفت قبلاً روشن بودم و هرگز اشکال و اشتباه درس را پیش استاد نبردم.»
او همچنین همراه برادرش به نجف رفت و ده سال نیز در نجف به تحصیل علوم دینی مشغول شد. در این دوره، علوم ریاضی را نزد سید ابوالقاسم موسوی خوانساری نوه ی سید ابوالقاسم خوانساری و فقه و اصول را نزد استادانی نظیر محمد حسین نائینی و محمد حسین غروی اصفهانی فرا گرفت. استاد وی در فلسفه، حکیم متأله، سید حسین بادکوبه ای بود. همچنین معارف الهیه، تفسیر قرآن به قرآن، حکمت و فلسفه، عرفان، اخلاق و فقه الحدیث را نزد سید علی قاضی طباطبایی آموخت. او در مدتی که در نجف مشغول تحصیل بود، به علت تنگی معیشت و نرسیدن مقرری که از ملک زراعیشان در تبریز به دست می آمد، مجبور به بازگشت به ایران شد و مدت ده سال پس از آن را در روستای شادآباد تبریز به پیشه ی زراعت و کشاورزی روزگار گذراند.
درباره ی این دوره از حیات پربار این استاد بزرگ دین و علوم اسلامی، فرزندش سید عبدالباقی طباطبایی چنین می گوید: «خوب به یاد دارم که پدرم دائماً و در تمام طول سال مشغول فعالیت بود و کار کردن ایشان در فصل سرما حین ریزش باران و برف های موسمی، در حالی که چتر به دست گرفته یا پوستین به دوش داشتند، امری عادی تلقی می گردید.
عدم ابهام و اغلاق در مفاهیم آیات و منشاء اختلافات
در میان همه ی آیات قرآن (که بیش از چند هزار آیه است) ، حتی یک آیه نمی یابیم که در مفهومش اغلاق و تعقیدی باشد، به طوری که ذهن خواننده در فهم معنای آن دچار حیرت و سرگردانی شود، و چه طور چنین نباشد و حال آن که قرآن فصیح ترین کلام عرب است، و ابتدایی ترین شرط فصاحت این است که اغلاق و تعقید نداشته باشد، و حتی آن آیاتی هم که جزء متشابهات قرآن به شمار می آیند، مانند آیات نسخ شده و امثال آن، در مفهومش غایت وضوح و روشنی را دارد و تشابهش به خاطر این است که مراد از آن را نمی دانیم، نه این که معنای ظاهرش نامعلوم باشد. پس این اختلاف از ناحیه ی معنای کلمات پیدا نشده، بلکه همه ی آن ها از اختلاف در مصداق کلمات پیدا شده و هر مذهب و مسلکی کلمات و جملات قرآن را به مصداقی حمل کرده اند، که آن دیگری قبول ندارد؛ این از مدلول تصوری و تصدیقی کلمه، چیزی فهمیده و آن دیگری چیزی دیگر.
علت سبقت معانی مادی کلمات وضع شده به ذهن
توضیح این که انس و عادت (همان طوری که گفته شده) باعث می شود که ذهن آدمی در هنگام شنیدن یک کلمه و یا یک جمله، به معنای مادی آن سبقت جوید و قبل از هر معنای دیگر، آن معنای مادی و یا لواحق آن به ذهن در آید، و ما انسان ها از آن جایی که بدن هایمان و قوای بدنی مان، مادام که در این دنیای مادی هستیم در ماده غوطه ور است، و سر و کارش همه با ماده است، لذا مثلا اگر لفظ حیات، و علم، و قدرت، و سمع، و بصر، و کلام، و اراده، و رضا، و غضب، و خلق، و امر، و امثال آن را می شنویم، فورا معنای مادی این ها به ذهن ما در می آید، همان معنایی که از این کلمات در خود سراغ داریم. و همچنین وقتی کلمات آسمان، و زمین، و لوح، و قلم، و عرش، و کرسی، و فرشته، و بال فرشته، و شیطان، و لشگریان او، از پیاده نظام، و سواره نظامش را می شنویم، مصادیق طبیعی و مادی آن به ذهن ما سبقت می جوید، و قبل از هر معنای دیگری داخل در فهم ما می شود.
دیدگاه خود را بنویسید