قنات چیزی بیش از یک شگفتی مهندسی است - این یک فلسفه هماهنگی با طبیعت است. به ما می‌آموزد که پایداری نیازی به پیچیدگی ندارد. در عصری که غرق در پروژه‌های عظیم و راه‌حل‌های جادویی تکنولوژیکی است، قنات به ما یادآوری می‌کند که مقاوم‌ترین سیستم‌ها اغلب ساده‌ترین، کم‌هزینه‌ترین و عمیق‌ترین ریشه در جامعه دارند. این مقاله به بررسی توسعه تاریخی قنات‌ها، گسترش جهانی آن ها، ارتباط آن ها با بحران آب امروز و تلاش‌های معاصر برای احیا و تطبیق این فناوری باستانی با قرن بیست و یکم می‌پردازد. این سیستم قنات زیرزمینی - که بدون پمپ یا برق طراحی شده بود - از نیروی جاذبه برای انتقال آب‌های زیرزمینی از مناطق کوهستانی به سکونتگاه‌های خشک و کم‌ارتفاع استفاده می‌کرد. امروزه، در حالی که جهان با کمبود بی‌سابقه آب، تغییرات اقلیمی و تخلیه سفره‌های آب زیرزمینی دست و پنجه نرم می‌کند، قنات‌ها نه به عنوان یادگاری از دوران باستان، بلکه به عنوان یک طرح پایدار و کم‌تکنولوژیکی برای امنیت آب مدرن مطرح هستند. در الجزایر، مراکش و لیبی، این سیستم فوگارا یا ختارا نامیده می‌شود.
در آسیای جنوب شرقی دریایی (سوماترا، جاوه، مالایا)، اسلام از طریق تجارت، ازدواج‌های بین قومی و مبلغان صوفی گسترش یافت - که اغلب با جوامع بودایی تراوادا و ماهایانا همزیستی داشتند. جوامع مسلمان و بودایی در طول ۱۰۰۰ سال گذشته در مناطق وسیعی از آسیا - از آسیای مرکزی تا آسیای جنوب شرقی، از جاده‌های ابریشم تا شبکه‌های تجاری اقیانوس هند - با هم همزیستی، درگیری، تجارت و تأثیر بر یکدیگر داشته‌اند. این تعاملات در سطوح اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی رخ داده است - که اغلب توسط امپراتوری‌ها، بازرگانان، زائران، دانشمندان و فاتحان میانجیگری شده است. بنابراین، این مقاله با استفاده از دیدگاه‌های چندرشته‌ای در زمینه های اجتماعی، اقتصادی، تاریخی، مذهبی، ژئوپلیتیکی و فرهنگی، تعاملات تاریخی بین جوامع و حکومت‌های مسلمان و بودایی را در طول هزاره گذشته (1000-2024 میلادی) تجزیه و تحلیل خواهد کرد. اسلام و بودیسم دو دین جهانی متمایز با مبانی کلامی، هسته‌های جغرافیایی، مسیرهای تاریخی و ساختارهای نهادی متفاوت هستند. آن ها هرگز یک بلوک سیاسی یا اقتصادی متحد تشکیل نداده‌اند.
این نوشتار روایت قرآنی ذوالقرنین را بررسی می‌کند، ابعاد کلامی و نمادین آن را می‌کاود و نظریه‌های اصلی درباره هویت تاریخی او ــ از اسکندر مقدونی تا شاهان باستانی ایران ــ را مرور می‌کند و نشان می‌دهد چرا هویت او همچنان نامعلوم باقی مانده است. ماجرای ذوالقرنین در سوره کهف به‌عنوان پاسخی الهی به پرسش‌هایی که قریش ــ به‌احتمال زیاد با تحریک دانشمندان یهود در عربستان ــ از پیامبر اسلام ﷺ داشتند، بیان می‌شود. قرآن او را چنین معرفی می‌کند: «ما او را در زمین استوار ساختیم و اسباب هر چیزی را در اختیارش نهادیم» (کهف/۸۴). دیدگاه شماری از مفسران معاصر این است که او شخصیت تاریخی مشخصی نیست، بلکه الگویی نمادین از فرمانروای آرمانی است. لقب «ذوالقرنین» به‌معنای «صاحب دو بارو» است و تفاسیر گوناگونی درباره آن وجود دارد. از نگاه دینی، یأجوج و مأجوج صرفاً اقوام تاریخی نیستند، بلکه نشانه‌ای از آشوب اخلاقی و اجتماعی‌اند که در آخرالزمان آزاد خواهند شد. در عصر امپراتوری‌ها، دیوارها و آشوب‌های جهانی، داستان او بیش از هر زمان دیگری طنین‌انداز است.
تجربیات تاریخی همکاری مسلمانان و مسیحیان، بینش‌های ارزشمندی را برای جوامع معاصر که به دنبال افزایش ارتباط و انسجام اجتماعی هستند، فراهم می‌کند. جوامع مدرن با پذیرش درس‌های گذشته، می‌توانند محیط‌هایی را پرورش دهند که در آن ها تنوع مورد تجلیل قرار می‌گیرد و گفت و گو در اولویت قرار می‌گیرد. از همان روزهای اولیه اسلام، موارد قابل توجهی از تعاملات محترمانه و سازنده بین مسلمانان و مسیحیان وجود داشته است. حضرت محمد (ص) خود معاهدات و توافق‌نامه‌هایی را با جوامع مسیحی منعقد کرد و بر مدارا و حفاظت از اماکن مذهبی آنها تأکید داشت. نمونه مشهور آن قانون اساسی مدینه است که حقوق گروه‌های مذهبی مختلف را برای همزیستی مسالمت‌آمیز در داخل دولت نوپای اسلامی به رسمیت شناخت. در جهانی که به طور فزاینده‌ای به هم پیوسته است، روحیه احترام متقابل و همکاری بین مسلمانان و مسیحیان می‌تواند الهام‌بخش مشارکت‌های بین‌المللی با هدف پرداختن به چالش‌های جهانی مانند فقر، تغییرات اقلیمی و حقوق بشر باشد. گفت و گو سنگ بنای روابط مثبت مسلمانان و مسیحیان بوده است.
سیستم ملت عثمانی به جوامع مذهبی غیرمسلمان استقلال قابل توجهی اعطا می‌کرد. یهودیان به عنوان یک ملت جداگانه با رهبری مذهبی و صلاحیت قانونی خود در امور شخصی سازماندهی شده بودند. این سیستم به جوامع یهودی اجازه می‌داد تا هویت متمایز خود را حفظ کنند و در عین حال به طور کامل در جامعه عثمانی مشارکت داشته باشند. شاید مشهورترین دوره هماهنگی مسلمانان و یهودیان در اسپانیای قرون وسطی (اندلس) از قرن هشتم تا پانزدهم میلادی رخ داده باشد. تحت حاکمیت حاکمان مسلمان نسبتاً مداراجو، به ویژه در دوران خلافت اموی و طوایف (پادشاهی‌های کوچک) پس از آن، فرهنگ یهودی رنسانسی را تجربه کرد که در هیچ جای دیگر در این دیار بی‌سابقه نبود. وابستگی متقابل اقتصادی اغلب روابط پایداری را بین جوامع مسلمان و یهودی ایجاد می‌کرد. در بسیاری از جوامع اسلامی، یهودیان به صنایع دستی، تجارت و امور مالی مشغول بودند که مکمل اقتصاد گسترده‌تر بود. بازرگانان یهودی در شبکه‌های تجاری گسترده‌ای که جهان اسلام را با اروپا، شمال آفریقا و آسیا متصل می‌کرد، مشارکت داشتند. موسیقی، معماری و آشپزی نیز شواهدی از تأثیر متقابل را نشان می‌دهند.
در حالی که ژاپن راه‌حل‌های منحصر به فردی را که ریشه در فرهنگ خود دارد، توسعه داده است، بررسی آموزه‌های واقعی اسلامی و آموزه‌های بنیادین، دیدگاه‌ها و اصول ارزشمندی را آشکار می‌کند که می‌تواند به طور مثبت در پرداختن به این مسائل نقش داشته باشد. آموزه‌های اسلامی تعامل اجتماعی منظم را از طریق نمازهای دسته جمعی، صدقه (زکات) و عبادت جمعی تشویق می‌کنند و حس تعلق و حمایت متقابل را تقویت می‌کنند. گنجاندن این اصول در جامعه ژاپن می‌تواند الهام‌بخش ابتکاراتی باشد که پیوندهای اجتماعی را تقویت می‌کند، داوطلبی را ترویج می‌دهد و شبکه‌های حمایتی برای جمعیت‌های آسیب‌پذیر، از جمله سالمندان، ایجاد می‌کند. اسلام تأکید زیادی بر خانواده به عنوان سنگ بنای جامعه دارد. این آموزه‌ها احترام به والدین، پرورش فرزندان و حفظ پیوندهای قوی خانوادگی را ترویج می‌کنند. در حالی که فرهنگ و ارزش‌های منحصر به فرد ژاپن برای هویت و راه‌حل‌های آن محوری هستند، گنجاندن آموزه‌های واقعی اسلامی و آموزه‌های بنیادی، بینش‌های مکملی را ارائه می‌دهد که می‌تواند پاسخ آن به مسائل اجتماعی معاصر را غنی‌تر کند.
این اثر صرفاً یک دستاورد محلی یا ملی نیست، بلکه منبعی با اهمیت جهانی است که می‌تواند زندگی‌ها را در سراسر جهان غنی کند. به همین دلیل است که این کتاب برای همه، صرف نظر از موقعیت مکانی یا پیشینه آنها، ضروری است. برای معماران، برنامه‌ریزان و افراد آگاه به محیط زیست در سراسر جهان، این درس‌ها در عصری که تغییرات اقلیمی نیازمند راه‌حل‌های شهری پایدارتر است، بسیار ارزشمند هستند. خوانندگان با مطالعه سبک‌ها و سازه‌های معماری که در طول زمان دوام آورده‌اند - برخی حفظ شده‌اند، برخی تغییر یافته‌اند و برخی دیگر از بین رفته‌اند - درک عمیق‌تری از چگونگی بیان هویت جوامع از طریق محیط‌های ساخته شده به دست می‌آورند. این امر خوانندگان جهانی را تشویق می‌کند تا فرهنگ‌های محلی خود را درک و حفظ کنند و احترام به تنوع فرهنگی را در جهانی که به طور فزاینده‌ای همگن می‌شود، تقویت کنند. این کتاب برای دانشجویان، محققان و علاقه‌مندان به معماری، شهرسازی و مطالعات فرهنگی، تصاویر، اسناد ثبت و روایت‌های دقیقی را ارائه می‌دهد که درک میراث معماری ایران را افزایش می‌دهد.
پیگیری معماری پایدار هرگز تا این حد حیاتی نبوده است. کتاب «انرژی‌های نو راهی برای معماری پایدار» به عنوان منبعی جامع و روشنگر، راهنمایی‌های ارزشمندی در مورد ادغام فناوری‌ها و مصالح سبز در محیط ساخته شده ارائه می‌دهد. این کتاب با ارائه شواهدی از مقرون به صرفه بودن و سودآوری، این افسانه رایج را که ساخت و ساز سبز به طرز غیرقابل قبولی گران است، رد می‌کند. این دیدگاه اقتصادی برای ذینفعان در سراسر جهان که به دنبال ایجاد تعادل بین مسئولیت زیست‌محیطی و امکان‌سنجی مالی هستند، بسیار مهم است. این دیدگاه تاریخی با نشان دادن اینکه اصول پایداری اختراعات جدیدی نیستند، بلکه ریشه در قرن‌ها خرد دارند و با آب و هوای محلی و منابع موجود سازگار شده‌اند، درک خوانندگان را غنی‌تر می‌کند. شاید جذاب‌ترین بخش این کتاب، بررسی دقیق معماری سبز معاصر در کشورهای توسعه‌یافته باشد. با نمایش مطالعات موردی موفق بین‌المللی، نمونه‌های ملموسی از چگونگی اجرای مؤثر طراحی پایدار در زمینه‌های مختلف به خوانندگان ارائه می‌دهد. یکی از ویژگی‌های قابل توجه این کتاب، رویکرد جامع آن است!
در حالی که جهان با شکنندگی زنجیره‌های تأمین جهانی (که در طول کووید-۱۹ و بحران‌های ژئوپلیتیکی برجسته شده است) دست و پنجه نرم می‌کند، چابهار یک مسیر جایگزین مناسب برای اتصال آسیا، اروپا و آفریقا است. این کتاب نشان می‌دهد که چگونه چابهار کشورهای آسیای مرکزی محصور در خشکی مانند ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان و افغانستان را قادر می‌سازد تا با دور زدن مسیرهای شلوغ و از نظر سیاسی حساس مانند تنگه هرمز به اقیانوس دسترسی پیدا کنند. فصل دوم کتاب، نیازهای ژئوپلیتیکی و انرژی چین را با تمرکز ویژه بر اینکه چرا پکن به ایران و چابهار روی آورده است، بررسی می‌کند. برای هر ناظری که طرح کمربند و جاده چین (BRI) را دنبال می‌کند، درک این بندر ضروری است. چابهار یکی از معدود پروژه‌های منطقه‌ای خارج از مدار چین است که هنوز با اهداف استراتژیک پکن همسو است. این امر، این کتاب را برای استراتژیست‌های جهانی، دانشجویان روابط بین‌الملل و تحلیلگران انرژی که سعی در رمزگشایی از اقدامات بعدی چین در دیپلماسی انرژی و زیرساخت‌های جهانی دارند، ضروری می‌کند. این کتاب فقط برای ایرانیان یا محققان سیاست خاورمیانه نیست!
